کوه دماوند که یکی از نمادهای کشورمان است بلندترین کوه آتشفشانی خاورمیانه و آسیا به شمار می‌رود. قله این کوه بر اثر سرد شدن مواد مذاب آتشفشانی خارج شده است از آت
قله دماوند؛ روشن یا خاموش، زنده یا مرده؟
عبارات مهم : ایران
به گزارش عصر کشور عزیزمان ایران ؛بنا به گفته بعضی آتشفشان شناس های ایرانی و بر اساس تعیین سن سنگ هایی که حاصل فوران های آتشفشانی متعدد دماوند است و بعد از خروج از درون و دهانه این آتشفشان سرد شده است اند، آخرین فعالیت های آتشفشانی این کوه به 7 هزار سال قبل و 4 هزار سال قبل برمی گردد.
روشن یا خاموش، زنده یا مرده؟ , قله دماوند
پس از آخرین فعالیت در 4 هزار سال قبل، سنگ هایی پیدا نشده است که به استناد آنها بتوان گفت فعالیت تازه آتشفشانی همراه با خروج مواد مذاب طی 4 هزار سال اخیر اتفاق افتاده است.
هر آتشفشان یک مخزن یا اتاقک مواد مذاب دارد که گازها و مواد مذاب در آن نفوذ می کند و در وقت فعالیت آتشفشانی، این گازها و مواد مذاب از دهانه آتشفشان خارج می شوند.
کوه دماوند که یکی از نمادهای کشورمان است بلندترین کوه آتشفشانی خاورمیانه و آسیا به شمار می‌رود. قله این کوه بر اثر سرد شدن مواد مذاب آتشفشانی خارج شده است از آت
کوه آتشفشانی دماوند به لحاظ جغرافیایی در استان مازندران هست. شهر دماوند که جزو استان پایتخت کشور عزیزمان ایران است در نزدیکی و جنوب این کوه آتشفشانی قرار دارد. کوه دماوند را در روزهای آفتابی و بدون آلودگی هوا، می توان در شمال شرقی پایتخت کشور عزیزمان ایران مشاهده کرد.
از طرف دیگر گسل 400 کیلومتری مُشا- فَشَم که از شاهرود استان سمنان تا آبیک استان قزوین امتداد دارد، از مُشا(جزو شهرستان دماوند) و فَشَم(جزو شهرستان شمیرانات تهران) می گذرد در آخرین فعالیت بزرگ لرزه زایی خود، زلزله 7.2 ریشتری سال 1830 میلادی را در محدوده دماوند رقم زده است.
با توجه به این که زلزله شناسان ایرانی اعتقاد به تاثیرگذاری و تاثیرپذیری آتشفشان دماوند و گسل زلزله مُشا- فَشَم، عصر کشور عزیزمان ایران در ادامه بررسی های خود در خصوص فعالیت یا عدم فعالیت احتمالی آتنشفشانی دماوند، با دکتر منصور قربانی گفت و گو کرده است.
روشن یا خاموش، زنده یا مرده؟ , قله دماوند
منصور قربانی، دکترای زمین شناسی با گرایش سنگ شناسی(سال 1378) از دانشگاه شهید بهشتی دارد و در کتاب تالیفی خود -مبانی آتشفشان شناسی یا نگرشی بر آتشفشان های ایران- راجع به کوه آتشفشانی دماوند نیز اظهار نظر کرده است.
***
کوه دماوند که یکی از نمادهای کشورمان است بلندترین کوه آتشفشانی خاورمیانه و آسیا به شمار می‌رود. قله این کوه بر اثر سرد شدن مواد مذاب آتشفشانی خارج شده است از آت
*شما در حوزه زمین شناسی فعالیت دارید. تخصص شما در سنگ شناسی و پرسشها مربوط به منابع معدنی متفاوت است.
عمدتا بر جنبه اقتصادی قضایا در مطالعات خودتان تاکید کرده اید و آن را ادامه داده اید. یعنی عمده فعالیت هایی که انجام داده اید به نوعی به مباحث اقتصادی برمی گردد. راجع به دماوند چطور علاقه مند شدید که فعالیت مشخصی داشته باشید؟ دماوند یک آتشفشان خاموش در کشور عزیزمان ایران هست. ممکن است بعضی ها بگویند نیمه خاموش. به اعتقاد من، یک آتشفشان خاموش است در البرز مرکزی و شرق تهران. دماوند تقریبا در 55 کیلومتری شرق پایتخت کشور عزیزمان ایران است.
آتشفشان دماوند، یک آتشفشان تک هست. دماوند، خودش به تنهایی، فعالیت داشته است و با یک سن کُواتِرنِری یعنی سن جوان زمین شناسی. آخرین گدازه هایش احتمالا مربوط به چند هزار سال پیش است.
روشن یا خاموش، زنده یا مرده؟ , قله دماوند
آن چیزی که دقیق اطلاع داریم و سن سنجی شده است است 38 هزار و 500 سال است ولی بعد از آن هم به احتمال زیاد فعالیت داشته است.من زمین شناس کشور عزیزمان ایران هستم. یعنی زمین شناسی کشور عزیزمان ایران را مطالعه می کنم. دماوند یکی از پدیده های جالب زمین شناسی کشور عزیزمان ایران است.از سوی دیگر با در نظرگرفتن این که دماوند خیلی نزدیک به پایتخت کشور عزیزمان ایران است و گاهی شایعه هایی می شد که به عنوان نمونه دماوند می خواهد فوران کند و فعالیت مجدد کند، چون باید اطلاعاتی به اجتماع داد که آگاه شوند و بیخود نترسند، به همین علت در مورد دماوند علاقه داشتم و مطالعاتی انجام دادم.مطالعاتی را که راجع به دماوند انجام شده است است دنبال کردم. خودم در مورد دماوند نظر دارم که آن را می گویم. به اعتقاد من، دماوند هیچ وقت فعال نخواهد شد. دماوند به طور کامل خاموش شده است است و دلایل زیادی هم جهت صحبت های خودم دارم.
*آتشفشان ها را به سه دسته فعال، خفته و خاموش تقسیم بندی کرده اند. آتشفشان های فعال، آتشفشان هایی هستند که در سال های اخیر فعالیت داشته اند. دماوند در سال های اخیر فعالیت نداشته است که بگوییم جزو گروه فعال هست. ولی بعضی معتقدند که خروج گاز و آب گرم، بعضی از نشانه های فعال بودن آتشفشان هست. از نظر خفته بودن آتشفشان دماوند، آیا علائمی وجود ندارد که نشان بدهد دماوند خفته است و خاموش نیست؟
-خاموش هست. یک آتشفشان را می شود شبیه فردی بدانیم که به دنیا می آید، دوران بچگی دارد، جوان می شود، پیر می شود و نهایتا می میرد. آتشفشان دماوند هم، یک زمانی متولد شده است و بعد شروع به رشد کرده و بزرگ شدن و فعالیت های شدید. آتشفشان دماوند، یک دوران خیلی شدید داشته و بعد پیر شده. الان هم آن گازها و بخارهایی که بیرون می دهد، مرحله نهایی فوت است یعنی دارد جهت هر لحظه می خوابد.
*شما گفتید سن سنجی هایی که انجام شده است 38 هزار و 500 سال را نشان می کنید. بر اساس این عدد است که شما نتیجه گیری می کنید آتشفشان دماوند خاموش است؟
-این سن 38 هزار و 500 سال را خارجی ها قبل از انقلاب انجام دادند. فردی به نام آلن باخ(زمین شناس سوئیسی) این کار را انجام داده هست. بعدا هم مطالعات بیشتری انجام شده. ولی این که سن سنجی روی جوان ترین گدازه انجام شده است یا نه، اطلاع ندارم. چون سن سنجی سخت هست. می شود آخرین گدازه ها را پیدا کرد. حتما این گدازه ها، گیاه های را به دام انداخته اند. گیاهانی که در داخل گدازه ها نابود شده است اند کربن ارزش باقی مانده هست. از روی آن کربن می شود تعیین سِن کرد و عمر آخرین گدازه ها را گفت.
ما حتی خیلی جوان تر از آن 38 هزار و 500 سال قبل، گدازه داشته ایم ولی این که می گویم دماوند یک آتشفشان خاموش است به خاطر این است که دیگر فعالیتی نداشته هست. عموم آتشفشان ها یک مخزن یا آشیانه یا انبار ماگمایی(مواد مذاب) دارند.
وقتی آتشفشان ها، فوران می کنند به خاطر تحولاتی است که در آن مخزن ماگمایی انجام گرفته هست. شواهد نشان می دهد مخزن ماگمایی دماوند، دیگر یخ زده، بلوری شده است یا کریستاله شده. دیگر ماگمای تازه به آن مخزن تزریق نمی شود.
یک مقدار کارهای ژئوفیزیکی هم که انجام شده است بود این را نشان می داد که مخزن ماگمایی، دیگر بلوری شده است است یعنی سرد شده. در آن مخزن ماگمای دماوند، ماگمای داغ و مذاب وجود ندارد که تزریق شده است باشد. به طور کلی در کشور ما، فعالیت های آتشفشانی رخت بربسته اند یعنی خاتمه پیدا کرده اند. حتی تفتان ما هم همین طور هست. آتشفشان تفتان از دماوند، جوان تر است ولی فعالیت آتشفشانی تفتان نیز خاتمه پیدا کرده هست. چند وقت پیش مشکلی در شهر خاش(نزدیک تفتان) پیش آمد و گاز و بوی نامناسب باعث سردرد و پرسشها تنفسی شده است بود که در مورد آن اتفاق خاش گفتم اصلا دلواپس نباشید چون آتشفشان تفتان فعالیت نخواهد کرد. من اعتقاد دارم دماوند هم فعالیت آتشفشانی نخواهد داشت.
*آقای دکتر جلیل قلمقاش که آتشفشان شناس هستند اعتقاد دارند پوسته دریای عمان به زیر پوسته کشور عزیزمان ایران می رود و نتیجه گیری کردند که آتشفشان های تفتان و بزمان در استان سیستان و بلوچستان فعال هستند. می گفتند چون فرورانش آن پوسته ادامه دارد هر لحظه ممکن است در آنجا فعالیت آتشفشانی اتفاق بیفتد.
-آن فعالیت پوسته وجود دارد ولی فعالیت آتشفشانی تفتان و بزمان خاتمه پیدا کرده هست. این اعتقاد من هست. آن فعالیت آتشفشانی خاتمه پیدا کرده و مدت نسبتا زیادی هست. هر چند که آن فرورانش ادامه دارد. اگر بخواهد فعالیت آتشفشانی اتفاق بیفتد دور از تفتان است و در شمال تفتان و بزمان اتفاق می افتد و نه این که در خود تفتان یا در خود بزمان. من فکر می کنم آن اتفاق هم نخواهد افتاد.
*آقای دکتر قلمقاش که معاون شرکت زمین شناسی کشور هستند علاوه بر فعالیت آتشفشانی دماوند در 64 هزار سال قبل، گفتند که در 25 هزار سال و 7 هزار سال و 4 هزار سال قبل هم فعالیت آتشفشانی داشته است.
-آن فعالیت آتشفشانی 64 هزار سال قبل حتما اتفاق افتاده هست. در آن فعالیت 4 هزار سال قبل هم احتمال دارد آخرین گدازه های دماوند به بیرون آمده باشد. به اعتقاد من آخرین فعالیت آتشفشانی دماوند 4 هزار سال قبل نیست و قدیمی تر از 4 هزار سال قبل است.
*گفتند که سن سنجی شده است و آخرین فعالیت دماوند همین 4 هزار سال قبل است.
-اگر به روش کربن 14، سن سنجی شده است باشد درست هست. ولی با همه این صحبت ها نظر من همان است و دماوند، یک آتشفشان است که فعال نخواهد شد.
*اشاره کردید که دماوند یک آتشفشان تکی است.
-این هم به خاطر این که ما در البرز مرکزی با این سِن، آتشفشان دیگری نداشته ایم. یعنی در دوره زمین شناسی کواترنری که از 2 میلیون سال قبل شروع شده است هست، هیچ فعالیت ماگمایی در دوره کواترنری در البرز مرکزی به غیر از دماوند نداریم. در قاره های مختلف، آتشفشان ها یا خطی هستند یا این که منفرد و استوانه ای یعنی یک دهانه مرکزی دارند. دماوند، یک آتشفشان از نوع دهانه مرکزی است.
*در مصاحبه ای که با آقای دکتر قلمقاش داشتیم گفتند یک نقطه فعال زیر مخروط آتشفشان دماوند واقع شده است است مواد مذاب تولید می کند.
-آن فعالیتی که باعث دماوند شده است هست، دیگر وجود ندارد و ماگمای تازه به مخزن ماگمای آتشفشان دماوند نمی آید.
*در دوره ای پوسته اقیانوسی زیر پوسته اوراسیا رفته و در کشور عزیزمان ایران باعث ایجاد کوه ها و آتشفشان شده. فعالیت آتشفشانی دماوند مربوط به آن فعالیت نیست؟
-فعالیت آتشفشان دماوند مربوط به تحولات دیگری هست. یک گسل از زیر دماوند می گذرد. عامل مهم آتشفشان دماوند، بیش تر همان گسل است که در آن وقت فعالیت داشته هست. البرز مثل یک کمان در جنوب دریای کاسپین(خزر) کشیده هست. رشته کوه البرز، سه قسمت هست. از علی آباد گرگان تا دماوند را می توانیم البرز شرقی بنامیم. بعد هم از کوه دماوند تا تاکستان البرز مرکزی هست. در محدوده دماوند، یک خَمِش اتفاق افتاده. خم شدن رشته کوه البرز در ناحیه دماوند اتفاق افتاده هست. دماوند در محل خم شدن آن کمان است و روند و امتداد البرز عوض کردن می کند. در البرز مرکزی، امتداد شرقی- غربی است.
در محدوده دماوند، گسل هایی داریم. سد لار، روی گسل هست. این گسل در محدوده دماوند ناپدید می شود. علتش این است که گدازه های دماوند، این گسل را ناپدید کرده هست. خمش این گسل در زیر دماوند اتفاق افتاده و فشار هم وجود داشته هست. فشاری که مربوط به فرورانش پوسته بوده و از سمت جنوب به سمت شمال کشور عزیزمان ایران وارد می شده، وجود داشته هست. آن فشار در ناحیه دماوند، حالت کششی پیدا کرده و گدازه ها، اوج آمده و آتشفشان دماوند را ایجاد کرده هست. من این عنوان را در کتاب «آتشفشان شناسی؛ با نگرشی بر آتشفشان های ایران» نوشته ام.
*یعنی شما اعتقاد دارید شکل گیری آتشفشان دماوند به خاطر فرورانش پوسته اقیانوسی به زیر پوسته اوراسیا نیست؟
-با احتمال زیادی، من آتشفشان دماوند را به حرکت گسل ها نسبت می دهم. به خاص در نتیجه فشارها و خمشی که در آن منطقه در رشته کوه البرز داریم حالت موضعی در ناحیه دماوند پیش آمده یعنی آن محل کوچک حالت کشش پیدا کرده و آن باعث پیدایش دماوند شده. آتشفشان هایی که ناشی از فرورانش پوسته اقیانوسی بوده، قدیمی تر است و مربوط به دوره زمین شناسی میوسن است که بین 23 میلیون تا 5 میلیون سال قبل بوده هست. آن آتشفشان ها، خطی هستند و گسترده هستند. در حالی که دماوند، یک آتشفشان منفرد است و دهانه مرکزی دارد.
دماوند در محل خمش البرز شرقی و البرز مرکزی هست. یعنی دماوند بین البرز مرکزی و البرز شرقی هست. من دماوند را محل تقسیم بندی البرز شرقی و البرز مرکزی می دانم.
*دکتر قلمقاش که در مورد آتشفشان دماوند تحقیقات انجام داده اند علاوه بر این که می گویند دماوند در 4 هزار سال قبل فعالیت آتشفشانی داشته است معتقدند احتمال آتشفشانی شدن دماوند وجود دارد و خاموش نیست.
-این اعتقاد ایشان است ولی من اعتقاد دارم دماوند، خاموش است و فعالیت نخواهد کرد.
*در همان مصاحبه ای که با آقای دکتر قلمقاش داشتیم گفتند عامل این آتشفشان، یک نقطه داغ هست. ولی ایشان به طور مشخص نگفتند علت این نقطه داغ چه هست. می گفتند این نقطه داغ وجود دارد و عامل آتشفشان است.
آقای دکتر قلمقاش بر وجود آن نقطه داغ تاکید داشتند ولی ظاهرا هنگامی که عامل یک آتشفشان، یک نقطه داغ است به این صورت است که زمین در مناطقی سُست است و مواد مذاب از درون هسته و گوشته کُره زمین به آسانی به سطح بالاتر زمین می آید.
آیا انتقال مواد مذاب از گوشته و هسته داغ کره زمین به سطح بالاتر می تواند جهت دماوند اتفاق افتاده باشد؟
-جریان نقطه داغ و انتقال حرارت از اعماق پایین به قسمت های بالاتر، یک بحث جداگانه هست. آن وضع اصلا با دماوند جور در نمی آید. به اعتقاد من، نقطه داغ در دماوند نیست. در رابطه با فشاری که از جنوب کشور عزیزمان ایران وارد شده است و با توجه به ساختاری که در ناحیه دماوند است و بخش کوچکی در محل گسل ها دچار کشش شده است هست، قسمت های پایین ذوب شده است و ماگمای دماوند(مواد مذاب) را ایجاد کرده است.
معمولا نقطه داغ در وسعت کوچکی مثل دماوند، عمل نمی کند. نقطه داغ مثل جزایر هاوایی است که چندین آتشفشان از چند میلیون سال پیش تا الان فعال هستند و مجموعه جزایر هاوایی را به وجود آورده اند. من فکر نمی کنم نقطه داغ، عامل ایجاد آتشفشان دماوند باشد.
*آن فشار پوسته زمین به فلات کشور عزیزمان ایران هنوز تاثیر دارد و می تواند مواد مذاب تولید کند؟
-خیر. آن فشار قبلا وجود داشته هست. آن فشار هنوز است ولی الان آن فشار بر محل خَمش زمین در ناحیه دماوند، موثر نیست.
* به نظرتان گوگردی که در دهانه آتشفشان دماوند خارج می شود نشانه فعالیت مواد مذاب و مخزن مواد مذاب آتشفشان دماوند نیست؟
-اینها مربوط به بعد از فعالیت آتشفشانی هست. اولا گازهایی که در دماوند وجود دارد اندازه گیری دقیق نشده اند ولی عمده آن بخار آب هست. یک مقدار هم گوگرد(سولفور/H2S) دارد و یک مقدار گاز کربنیک. طبیعی است این گازها اوج بیایند. درست است که می گوییم ماگما(ماد مذاب) وجود ندارد ولی سنگ ها داغ هستند. آب های ناشی از بارش که از شکستگی گسل ها پایین می روند، به سنگ های داغ می رسند و گرم می شوند بنابراین، مجددا اوج می آیند. آبگرم لاریجان، مربوط به چنین چیزی هست. آن آب ها، آب های هوا هستند. یعنی آب های حاصل از بارش و برف هستند که به اعماق زیاد زمین می روند و هنگامی که گرم می شوند به اوج می آیند. این آب های گرم، همراه خودشان گاز سولفید هیدروژن(H2S) دارند و به سطح زمین که می رسند اکسید می شود و گوگرد بر جای می ماند. این گوگرد، در تفتان است و در دماوند هم است و من این گوگردها را دیده ام. وجود گوگرد، یک چیز طبیعی است.
* زیر کوه دماوند، دمای زمین احتمالا چند درجه است؟
-ما در این زمینه کار نکرده ایم. چیزی که می توان گفت این است که مواد مذاب از عمق نسبتا زیادی آمده اند و حداقل 60 کیلومتری هست. مواد مذاب از عمق 60 کیلومتری منشاء گرفته اند.
*با توجه به این که گسل بزرگ و 400 کیلومتری مُشا- فشم از جنوب کوه آتشفشانی دماوند عبور کزده هست، آقای دکتر زارع (زلزله شناس) که در مورد ارتباط گسل زلزله و آتشفشان دماوند تحقیق کرده اند، در این زمینه اعتقاد دارند با فعال شدن احتمالی آتشفشان دماوند، ریتم زلزله ها 7 برابر می شود. گسل مُشا – فَشم به نوعی با گسل شمال پایتخت کشور عزیزمان ایران ارتباط دارد. با در نظر گرفتن خروج آب گرم از زمین در اطراف کوه دماوند و گازهایی که از دهانه آتشفشان دماوند منتشر می شود، ممکن است همین فعالیت های دماوند روی گسل بزرگ مُشا – فَشم تاثیر بگذارد و فعل و انفعالاتی اتفاق بیفتد؟
-موضوع گسل و آتشفشان، دو عنوان متفاوت و جدا از هم هستند. گسل مُشا- فشم در گستره وسیع تری عمل کرده و عمل می کند. آتشفشان دماوند جدا از آن گسل هست. نسبت به همدیگر بی تاثیر هستند. دماوند، کار خودش را انجام داده و تمام شده است ولی آن گسل، فعالیت دارد و جدا از دماوند هست. گسل مُشا – فشم، در 16 کیلومتری دماوند هست. من فکر می کنم ارتباطی با همدیگر ندارند.
*شما اعتقاد دارید که آتشفشان دماوند، خاموش شده است ولی آقای قلمقاش که آتشفشان شناس هستند و راجع به دماوند تحقیق کرده اند احتمال می دهند و می گویند آتشفشان دماوند بعد از آن فعالیت 4 هزار سال قبل، مجددا ممکن است فعال شود. در این زمینه این معما را چگونه می شود حل کرد که واقعا آتشفشان دماوند فعال می شود یا نه؟
-آقای قلمقاش، دوست عزیز من هستند. این چیزی که من می گویم نظر خودم هست. نظر من هم، بر این اساس نیست که به عنوان نمونه خواب دیده باشم. من بر مبنای شناختی که از زمین شناسی کشور عزیزمان ایران و از زمین شناسی البرز دارم و با دانشی که از آتشفشان شناسی دارم، اعتقاد دارم که دماوند، خاموش است و دیگر فعال نخواهد شد. من اعتقاد دارم دماوند، فعالیت آتشفشانی نخواهد داشت ولی آقای دکتر قلمقاش اعتقاد دارند دماوند می تواند فعالیت آتشفشانی داشته باشد. چون آتشفشان دماوند، نزدیک پایتخت کشور عزیزمان ایران هست، به همین علت باید یک کار مطالعاتی در مورد دماوند انجام شود و نهایتا به سوالات و نکات مبهم جواب داده شود. هر چند که من می گویم مخزن ماگمایی دماوند(مواد مذاب) یخ زده است و به عبارت دیگر، کریستاله شده است و بلور شده. این دیگر خاموش هست. ولی اگر ماگمای داغ آمده باشد و در آن مخزن دماوند، ماگمای داغ باشد تفاوت می کند.
واژه های کلیدی: ایران | فعالیت | ایرانی | آتشفشان | آتشفشان | اخبار اجتماعی
دانلود فایل ها
توجه: ممکن است تمام لینک های دانلود به دستور مقام قضایی حذف شده باشد...
